ความจำเสื่อมและอัลไซเมอร์ (Dementia/Alzheimer’s) คืออะไร? อาการและความสำคัญในการดูแล

 

  ความจำเสื่อมและอัลไซเมอร์ (Dementia/Alzheimer’s) เป็นภาวะผิดปกติของสมองที่เกิดจากการเสื่อมหรือถูกทำลายของเซลล์ประสาท ส่งผลให้ความจำ การคิด การรับรู้ และพฤติกรรมเปลี่ยนแปลงไป มักพบในผู้สูงอายุเกิน 65 ปี โดยอาการระยะแรก ได้แก่ หลงลืมง่าย สับสน ขาดสมาธิ และอารมณ์แปรปรวน เมื่อโรคดำเนินต่อไป ผู้ป่วยอาจสูญเสียความสามารถในการเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ สื่อสารไม่ได้ ควบคุมการขับถ่ายไม่ได้ และเสี่ยงต่อการหลงทาง การวินิจฉัยและดูแลตั้งแต่ระยะเริ่มต้นจึงมีความสำคัญต่อการชะลอความเสื่อมและคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย

 

   โรคความจำเสื่อมและอัลไซเมอร์ (Alzheimers) เป็นโรคที่เกิดจากความผิดปกติของเซลล์ประสาทในสมองเสื่อมสภาพหรือถูกทาลาย ซึ่งทาให้บกพร่องในการควบคุมอารมณ์และจิตใจ เป็นสาเหตุหนึ่งที่พบได้บ่อยที่สุดของภาวะสมองเสื่อมหรือความจาเสื่อม (Dementia) ความชุกของโรคจะเพิ่มขึ้นตามช่วงอายุโดยเฉพาะในประชากรที่มีอายุมากกว่า 65 ปี เนื่องจากปัจจุบันนี้ คนเรา

มีอายุที่ยืนมากขึ้น โรคนี้จึงพบได้มากขึ้นและจะเป็นปัญหาที่สาคัญของผู้สูงอายุในหลายๆประเทศทั่วโลก สิ่งสาคัญที่สุดคือ การวินิจฉัยโรคนี้ให้ได้ตั้งแต่ระยะเริ่มแรกเพื่อชะลอการดาเนินโรค 

 

ลักษณะอาการของโรคความจำเสื่อมและอัลไซเมอร์

 

   อาการผิดปกติของโรคอัลไซเมอร์ในช่วงแรก คือ หลงๆ ลืมๆ สับสน วางของผิดที่ผิดทาง สับสน ไม่มีสมาธิ จำเหตุการณ์ที่เพิ่งทาหรือเกิดขึ้นไม่ได้ นอกจากนี้ยังมีภาวะอารมณ์แปรปรวน เช่น อาการซึมเศร้า ก้าวร้าว วิตกกังวล มีการแสดงพฤติกรรมเห็นแก่ตัวหรือพฤติกรรมเอาแต่ใจแบบเด็กๆ นอกจากนี้ผู้ที่เป็นโรคอัลไซเมอร์จะมีความบกพร่องด้านความทรงจำ การรับรู้และการพูด ผู้ป่วยจะไม่สามารถจดจำ และเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ ได้ เช่น ไม่สามารถคิดเลขแบบง่ายๆ ได้ หรือไม่สามารถให้ความสนใจสิ่งใดสิ่งหนึ่งแป็นเวลนานได้ หากอาการของโรคยังดาเนินต่อไปเรื่อยๆและรุนแรงมากขึ้น อาจส่งผลต่อการดำเนินชีวิตประจาวันอย่างมาก อาจสื่อสารไม่ได้และควบคุมการขับถ่ายไม่ได้ หลงทางและเดินเตร็ดเตร่แบบไม่มีจุดหมายอันจะเป็นสาเหตุของอันตรายร้ายแรงที่จะเกิดขึ้นกับชีวิตและครอบครัวผู้ป่วยเอง 

 

ความแตกต่างระหว่างหลงลืมตามวัยกับโรคความจำเสื่อมและอัลไซเมอร์

 

   ♦ หากเป็นการหลงลืมตามวัยแบบทั่วไปแล้ว โดยปกติเมื่ออายุมากกว่า 60 ปี สมองของเรามักจะถดถอยตามวัย อาจมีการคิดช้า ใช้เวลาในการนึก ตัดสินใจแย่ลง อาจจะเริ่มมีหลงลืม เช่น หากุญแจไม่เจอ จำที่จอดรถไม่ได้ หรืออาจจะนึกชื่อเพื่อนที่ไม่ได้เจอกันนานๆ ไม่ออก แต่เมื่อมีการบอกใบ้ ก็จะสามารถดึงข้อมูลนั้นออกมาได้ ที่สำคัญ คือ ยังช่วยเหลือตัวเองในกิจวัตรประจำวันได้

   ♦ หากมีอาการหลงลืมแบบเข้าข่ายโรคอัลไซเมอร์ มักจะจำไม่ได้เลยว่ามีเหตุการณ์นั้นๆ เกิดขึ้น นึกอย่างไรก็นึกไม่ออก หรือลืมแล้วลืมเลย ลืมแม้กระทั่งทักษะการใช้เครื่องมือในชีวิตประจำวัน หรืออาจจะถึงกับลืมชื่อคนในครอบครัว เช่น เปิดฝักบัวไม่เป็น ลืมวิธีกดรีโมท ซึ่งการเสื่อมของสมองจะค่อยเป็นค่อยไปและเป็นไปอย่างต่อเนื่อง ทำให้ส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตประจำวัน

 

 สาเหตุของโรคอัลไซเมอร์

 

   ยังไม่ทราบสาเหตุของการเกิดโรคที่แน่ชัด แม้ว่าหลายคนจะเป็นโรคอัลไซเมอร์เมื่อมีอายุเพิ่มมากขึ้น แต่อย่างไรก็ตามโรคอัลไซเมอร์ไม่ใช่โรคที่เกิดขึ้นจากความเสื่อมตามธรรมชาติ เนื่องจากโรคอัลไซเมอร์เกิดจากความเสื่อมของสมองที่มาจากเส้นประสาทส่วนกลางในสมองถูกทาลาย ทาให้กลุ่มใยประสาทในสมองพันกันยุ่งเหยิง ก่อให้เกิดการสะสมและตกตะกอนหรือพลัค (Plaque)โปรตีนที่สร้างขึ้นอย่างผิดปกติ หุ้มล้อมรอบเนื้อเยื่อสมอง ซึ่งตะกอนหรือพลัคมีค่าอะลูมิเนียมอยู่ในระดับสูงก็อาจเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทาให้เสี่ยงเกิดโรคอัลไซเมอร์ นอกจากนี้อาจเกิดจากการสะสมของโปรตีนบางชนิดของเส้นประสาทในสมอง เช่น อะไมลอยด์ (amyloid) และ ทาว (tau) มากกว่าปกติ 

 

จะรู้ได้อย่างไร อาการแบบไหนเป็นสมองเสื่อม?

 

   กรณีผู้ป่วยมีอาการที่เข้าข่ายโรคอัลไซเมอร์มาระยะหนึ่ง หรือเป็นเวลาหลายปีติดต่อกัน อาจสงสัยว่าอาการที่เป็นอยู่ปัจจุบันเข้าข่ายภาวะสมองเสื่อมแล้วหรือไม่ สามารถตรวจสอบได้จากอาการเหล่านี้

 

     ► ความเข้าใจภาษาลดลง ใช้ภาษาไม่ถูกต้อง เรียกชื่อสิ่งของไม่ถูก อาจหยุดพูดกลางคันและไม่รู้ว่าจะต้องพูดอะไรต่อ หรือพูดย้ำกับตัวเอง รวมถึงอาจพูดน้อยลง

     ► สับสนเรื่องเวลาหรือสถานที่ อาจลืมว่าตอนนี้ตนอยู่ที่ใดและเดินทางมายังสถานที่นั้นได้อย่างไร

     ► ไม่สามารถทำกิจกรรมที่เคยทำได้มาก่อน เช่น ลืมวิธีการเปลี่ยนช่องทีวี

     ► บกพร่องในการรับรู้หรือเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ ไม่ทราบว่าของสิ่งนี้มีไว้ทำอะไร หรือไม่สามารถแยกแยะรสชาติหรือกลิ่นได้

     ► บกพร่องในการบริหารจัดการ และตัดสินใจแก้ไขปัญหา ไม่กล้าตัดสินใจหรือตัดสินใจผิดพลาดบ่อย ๆ

     ► บกพร่องในการทำกิจวัตรประจำวัน เช่น อาบน้ำ แต่งตัว ไม่สามารถไปไหนตามลำพังได้

     ► บุคลิกภาพเปลี่ยนแปลง เช่น ซึมเศร้า เฉื่อยชา โมโหฉุนเฉียวง่ายโดยไม่มีสาเหตุชัดเจน เห็นภาพหลอน หวาดระแวง

 

 ปัจจัยเสี่ยงของโรคอัลไซเมอร์ 

 

•  อายุที่เพิ่มขึ้นเป็นปัจจัยเสี่ยงที่สาคัญที่สุด พบว่าหลังอายุ 65 ปี ผู้ป่วยจะมีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคเพิ่มเป็น 2 เท่าในทุกๆ 5 ปีที่อายุมากขึ้น อย่างไรก็ตามมีก็พบผู้ป่วยที่มีอายุต่ากว่า 65 ปีด้วยเช่นกัน 

• พันธุกรรม เช่น มีญาติสายตรงในครอบครัวที่ป่วยด้วยโรคนี้หลายคน แต่เป็นปัจจัยที่ส่งผลน้อย 

•  โรคดาวน์ซินโดรม (Down’s syndrome) เนื่องจากพบว่าผู้ป่วยโรคนี้มีความผิดปกติของการสะสมของโปรตีนบางชนิดที่ทาให้เกิดโรคอัลไซเมอร์เช่นกัน 

•  การได้รับอุบัติเหตุที่ศีรษะ 

•  โรคหัวใจหลอดเลือดและปัจจัยเสี่ยงร่วม ได้แก่
       1. น้าหนักเกินมาตรฐาน
       2. การขาดการออกกาลังกาย 
       3. การสูบบุหรี่ 
       4. ความดันโลหิตสูง 
       5. ไขมันในเลือดสูง 
       6. โรคเบาหวาน 

 

 การป้องกันโรคอัลไซเมอร์ 

 

   เนื่องจากยังไม่ทราบสาเหตุที่แน่ชัดของการเกิดโรคอัลไซเมอร์ การป้องกันโรคจึงเป็นการลดปัจจัยเสี่ยงที่อาจทาให้เกิดโรคดังนี้ 

 

▶ รับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ หลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันอิ่มตัว ไขมันทรานส์และโคเลสเตอรอลสูง 

▶ ไม่สูบบุหรี่และหลีกเลี่ยงการอยู่ในที่ที่มีควันบุหรี่ 

▶ ออกกาลังกายสม่าเสมอและควบคุมน้าหนักไม่ให้เกินเกณฑ์มาตรฐาน 

▶ ระมัดระวังการเกิดอุบัติเหตุและกิจกรรมที่อาจส่งผลต่อสมอง เช่น การพลัดตกหกล้ม การเล่นสเก็ต การเดินบนพื้นลื่น การขับขี่ยานพาหนะแล้วไม่สวมหมวกกันน็อค 

▶ ดูแลสุขภาพร่างกายให้แข็งแรง ตรวจสุขภาพประจาปี ตรวจติดตามโรคประจาตัวที่เป็นอยู่เป็นระยะๆ 

▶ ฝึกฝนสมอง เช่น คิดเลข อ่านหนังสือ เล่นเกมส์ ฝึกการใช้อุปกรณ์ใหม่ๆ การพบปะพูดคุยกับผู้อื่นบ่อยๆ 

▶ มีกิจกรรมทางสังคม เช่น ไปวัด ไปงานเลี้ยง เข้าชมรมผู้สูงอายุ ฯลฯ